روغن کرچک نوعی روغن نباتی است که از دانه‌های گیاه کرچک به دست می‌آید. این روغن موارد استفادهٔ زیادی داشته و دارای ترکیب بی‌نظیری است. ۹۰ درصد روغن کرچک، از اسیدهای چرب ریسینولیک که اشباع‌نشده هستند تشکیل یافته‌است.

کاربردهای روغن کرچک :
روغن کرچک و مشتقات آن را در تهیهٔ سوپ، روغن هیدرولیک و روغن ترمز، رنگ، جوهر، انواع آستر، پلاستیکهای مقاوم در برابر سرما، واکس و دیگر مواد براق‌کننده، نایلون، عطر و … به کار می‌برند.

سم رایسین، از فراورده‌های جانبی است که ضمن تهیهٔ روغن کرچک به دست می‌آید.

تنها یک درصد از روغن کرچک تولید شده در سراسر جهان را صرف مصارف دارویی یا تولید فراورده‌های مفید برای سلامتی می‌کنند. از روغن کرچک برای درمان یبوست و همچنین، به عنوان مادهٔ استفراغآور استفاده می‌شود (در مواردی که لازم است فرد استفراغ نموده و محتویات معده خود را به هر دلیل تخلیه نماید). مصرف زیاد روغن کرچک در زنان باردار می‌تواند سبب زایمان زودرس در آن‌ها شود. البته مصرف بسیار زیاد آن (مثلاً یک بطری روغن) می‌تواند کشنده باشد. روغن کرچک بدبو و بدمزه است و از این رو مشهور است.

گیاه کرچک :
نام علمی: Ricinus Communis نام انگلیسی: Castor bean plant

کرچک‌ها گیاهانی یک پایه بوده و روی گل آذین خوشه، به رنگ سبز و در بعضی از انواع گل‌های یک پایه قرمز بدون گلبرگ. گل‌های نر به رنگ زرد مایل به سبز با پرچم خامه‌ای و روغن دار برجسته در خوشه‌ای تخم مرغی شکل به طول حداکثر ۱۵ سانتی‌متر. گل‌های ماده، در قسمت فوقانی خوشه به رنگ قرمز و برجسته قرار گرفته‌اند. میوه کرچک به صورت کپسول کروی و خاردار متمایل به سبز (یا قرمز-ارغوانی) می‌باشد که در هنگام رسیدن سخت و شکننده می‌شود و دانه‌ها به شکل بیضوی پهن و و به شکل دانه‌های لوبیا و دارای پوسته براقی می‌باشند؛ که درون آن‌ها یک مغز کرم یا سفید بسیار روغنی قرار دارد. دانه گیاه متمایل به رنگ قهوه‌ای و تا حد زیادی سمی بوده، ریسین یک پروتئین بسیار سمی است که در دانه‌های کرچک وجود دارد. پوست این دانه‌ها حاوی این سم است که یکی از کشنده‌ترین سموم طبیعی دنیا است. دانه‌های کرچک دارای یک زائده زگیل مانند به نام Caruncle هستند، که نوعی از Elaiosome است. ترویج و پراکندگی دانه‌های Caruncle توسط مورچه‌ها صورت می‌پذیرد.

نامگذاری :

نام ریسینوس (Ricinus) بر گرفته از یک اصطلاح لاتین به معنای "کنه سگی" می‌باشد. علت این نامگذاری شباهتی بود که میان دانه این گیاه و کنه‌هایی که معمولاً در سگها دیده می‌شود. در واقع این اسم به دانه‌ها نسبت داده شده چون دانه‌ها در این گیاه بخش مهمتری هستند. اسم عام و متعارف "روغن کرچک – Castor oil" احتمالاً جایگزینی برای نام Castoreum می‌باشد؛ که یک ماده اصلی در صنعت عطرسازی و همچنین به عنوان طعم دهنده استفاده می‌شود که از غدد ترشحی مقعد و مثانه خشک شده سگهای آبی گرفته می‌شود. کرچک یک نام متعارف دیگر به نام "دستان حضرت مسیح" یا “Palm of Christ” دارد که برگرفته از شهرت و توانایی روغن کرچک در شفای زخم و درمان درد می‌باشد

خواص دارویی :
روغن کرچک استفاده‌های زیادی در پزشکی و درمانی دارد و همچنین کاربردهای مختلف دیگری نیز دارد. عصاره الکلی برگ‌های کرچک، بر روی موشهای آزمایشگاهی نشان داده‌است که از کبد در مقابل آسیب دیدگی از سموم حفاظت می‌کند. یکی از کاربردهای روغن کرچک دارویی مصرف آن به عنوان یک داروی ملین است، روغن کرچک یک ملین طبیعی و قوی است. عصاره‌های متانولیکی برگ‌ها در تست ضدمیکروبی در مقابل باکتری‌های بیماری‌زا در موشها آزمایش شده و موشها خواص ضد میکروبی نشان داده‌اند. لازم است ذکر شود که عصاره‌ها سمی نمی‌باشند. پوسته هسته لوبیایی شکل کرچک در دوزهای پایین‌تر بر روی سیستم اعصاب مرکزی تأثیر گذاشته‌است. در دوزهای بالاتر موشها به سرعت مرده‌اند. عصاره آب پوست ریشه کرچک علایم درد را در موشها نمایان می‌کند. خواص ضد حساسیتی یا آنتی هیستامینی و ضد التهابی نیز در عصاره الکلی پوسته کرچک دیده شده‌است.

کاربردهای دیگر : 
عصاره کرچک خواص حشره کش و کنه کش دارد که به‌طور مثال بر ضد کنه haemaphysalis bispinosa یا انگل‌هایی مانند hamatophagous و Hippobosca maculate می‌باشد. مردم قبایل بودو (Bodo) در کشور هندوستان از برگ‌های این گیاه برای تغذیه و پرورش کرم ابریشم استفاده می‌کنند. روغن کرچک برای نرم نمودن و روغن کاری موتورها نیز کاربرد دارد و به عنوان مثال در هواپیماهای جنگ جهانی اول مورد استفاده بود و همچنین برای برخی از ماشینهای مسابقه و بعضی هواپیماهای مدل. البته باید توجه داشت که هرگز نباید با محصولات نفتی مخلوط گردد؛ لذا روغن کرچک در خیلی از مواقع جایگزین مناسبی برای روغنهای مصنوعی می‌باشد.